Psikologdan uyarı: Kış ayları ruh sağlığını etkiliyor mu?

Sonbahar ve kış aylarında sık görülen yorgunluk ve motivasyon düşüklüğünün bedensel ve ruhsal nedenleri olabileceğini belirten Nev Sağlık Grubu Klinik Psikoloji Bölümü’nden Psk. Helin Ezgi Deniz, belirtiler uzadığında değerlendirme yapılması gerektiğini vurguluyor.

“Mevsim geçişinde beden ve zihin birlikte uyumlanıyor”

Deniz, “Sonbahar ve kışa yaklaşırken bedenimizin iç saati, dış dünyanın yeni temposuna uyum sağlamaya çalışır. Günler kısalır, hava serinler, evde geçirilen süre artar. Bu değişimler çoğu kişide sabahları zor uyanma, günün ilk saatlerinde ağır bir başlangıç, akşamüstü içe kapanma isteği ve tatlı–hamur işi gibi yiyeceklere yönelme şeklinde kendini gösterir. ‘Kış geliyor, yine zorlanacağım’ diye düşünenler bu dönemi daha çetin yaşayabilir; düşünceyle duygu birbirini besler. Yine de her dalgalanma hastalık değildir. Bunu, vücudun yeni mevsime ayar yaptığı bir geçiş dönemi gibi düşünmek daha gerçekçidir. Ama bu dalga işinizi, ilişkilerinizi, uykunuzu belirgin biçimde bozmaya başlıyorsa, o zaman yalnızca ‘mevsimsel iniş-çıkış’ demek yetersiz kalır; daha yakından değerlendirmek gerekir” dedi.

“İki haftayı aşan belirtiler uyarı sinyali”

Deniz, “Uyku düzeni bozulduğunda, gün ışığını daha az gördüğümüzde ve hareket azalınca enerji de düşer. Zihin bu bedensel değişimi ‘ben başarısızım, verimsizim’ diye yorumladığında motivasyon iyice azalır. Yine de aceleyle “bu tamamen psikolojik” demek doğru değildir. Demir ve B12 eksikliği, D vitamini düşüklüğü, tiroid sorunları, bazı ilaçların etkileri benzer tablo yaratabilir. Önce bunları gözden geçirmek, sonra ruhsal tarafı ele almak en sağlıklısıdır. Psikolojik bir sürecin işareti olduğuna daha çok şu durumlarda kanaat getiririz: belirtiler iki–üç haftadan uzun sürer, işe gitmek, ders çalışmak, sevdiklerinizle vakit geçirmek zorlaşır; keyif aldığınız şeylerden uzaklaşırsınız, uyku ve iştah belirgin sapar; ‘umutsuzluk, değersizlik’ düşünceleri artar. Bu tabloya geldiğinde ‘geçiş yorgunluğu’ değil, tedavi gerektiren bir durumdan söz ediyor olabiliriz” ifadelerinde bulundu.

“Kış depresyonu kimleri daha çok vuruyor?”

Deniz, “Depresyon belirtileri her yıl aşağı yukarı aynı dönemde başlar, mevsim değişince belirgin şekilde hafifler. Kışın görülen tipinde daha çok uyku artışı, karbonhidrat isteği, kilo alma, bedende ağırlık ve sosyal geri çekilme ön plandadır. Yazın ortaya çıkan tipi daha seyrektir ve genellikle iştah azalması, huzursuzluk, uykusuzlukla seyreder. Kimlerde daha sık görürüz? Gün ışığının kışın daha az olduğu yerlerde yaşayanlar, genç erişkinler ve kadınlar biraz daha riskli gruptur. Ailede depresyon öyküsü olanlar, gece geç yatıp sabah geç kalkan ‘geç tip’ uyku düzenine sahip olanlar ve gün içinde pek dışarı çıkmayanlar da daha duyarlı olabilir. Bazı kişilerde bu örüntü iki–üç yıl üst üste tekrarlar ve günlük hayatı belirgin biçimde etkiler; o noktada tanı ve tedavi konuşulur” dedi.

“Ruh halini dengelemek için küçük ama etkili adımlar”

“Güne nasıl başladığımız, günün geri kalanını güçlü şekilde belirler” diyen Psk. Helin Ezgi Deniz, “Sabah perdeyi açıp ışığı içeri almak, mümkünse kısa bir yürüyüşle dışarıda nefes almak iç saati yeniden kurar. Hafta içi–hafta sonu fark etmeksizin benzer saatlerde uyanıp yatmak, akşamları parlak ekran ışığını azaltmak ve kafeini öğleden sonra sınırlamak uykuyu toparlar. Gün içinde kısa ama düzenli hareket, 10-20 dakikalık tempolu yürüyüş bile olsa ruhu canlandırır; beynimiz çoğu zaman ‘yaptıkça canı ister.’ Sosyal temas da güçlü bir destek: Biriyle kahve içmeyi, bir komşuyla kısa bir yürüyüşü veya bir yakınla telefonda on dakikalık sohbeti ertelemeyin; insan sesi ruh halini dengeler. Beslenmede sabahı protein ağırlıklı başlatmak, gün içine yayılan dengeli öğünlerle şeker dalgalanmalarını azaltmak, su tüketimini düzenlemek iyi gelir. D vitamini eksikliği şüphesi varsa aile hekiminizle görüşmek de pratik bir adımdır. Tüm bunları denemenize rağmen iki–üç haftada kayda değer bir toparlanma yoksa, mevsimsel dalgalanmalara uyarlanmış psikoterapiler ve hekimin uygun göreceği tedavi seçenekleri oldukça etkilidir. Özetle amaç, canım isterse yaparımdan ‘küçük ve yapılabilir adımları planlar ve uygulamalara geçmektir; duygunun peşinden eylem değil, eylemin ardından duygu gelir” açıklamalarda bulundu.